قانون تجارت الکترونیکی

قانون تجارت الکترونیکی چیست؟

قانون تجارت الکترونیکی، در سال ۱۳۸۲ با هدف انتظام بخشی به فضای کسب و کارهای مجازی وضع شد و در همان سال به تایید شورای نگهبان نیز رسید.

پس از آن، مولفین حقوقی تلاش کردند تا حوزه هایی از حقوق را که به حیطه تجارت الکترونیکی مربوط است را بر اساس این قانون تشریح کنند.

با این حال با توجه به اینکه این قانون با بسیاری از مباحث حقوقی صرف تجانس ندارد و فی الواقع یک موضوع میان رشته ای قلمداد می شود، در برخی مفاهیم، حقوقدانان به معنا یا منظور اصلی قانونگذار حتی نزدیک هم نشده اند.

قانون تجارت الکترونیکی در نظم حقوقی کنونی

قانون تجارت الکترونیکی در نظم حقوقی کنونی، که به شیوه در نظم حقوقی کنونی نگارش یافته، آخرین تلاش مولف خوش ذوق آقای سعید صالح احمدی، در این حیطه است که به جامعه حقوقی کشور تقدیم شده است.

فصل بندی کتاب قانون تجارت الکترونیکی در نظم حقوقی کنونی

سخنی با شما

روزی که پـروفسور مـارشـال مـک لـوهـان ‏استاد مرکز مطالعات رسانه‌ای تورنتو، تحت تأثیر اندیشه-های پروفسور هـارولـد آدامـز ایـنـیـس (۱۸۹۴-۱۹۵۲) استاد کانادایی اقتصاد سیاسی در دانشگاه تورنتو و تنی چند از اندیشمندان، با انتشار کتاب «درک رسانه؛ امتداد انسان» و با استفاده از جمله تاریخی: «رسانه، خود پیام است» موجب به فکر فرو رفتن دانشمندان و بر افواه افتادن مفاهیم نوینی گردید، در مخیّله هیچ‌کس نمی‌گنجید یک جمله به ظاهر ساده و البته به اعتقاد ما ژرف، تا این حد، موجب اثرگذاری بر نگرش بشر به جهان و متعاقب آن گرایش به گسترش روزافزون ارتباطات الکترونیکی توأم با توسعه ساختارهای آن گردد.
آقای پروفسور مـک‌لـوهـان معتقد بودند: «دنیای حاصل از ارتباط تلویزیونی، به پیدایش «دهکده جهانی» خواهد انجامید و تمامی فن‌آوری‌های رسانه‌ای از الفبا تا کامپیوتر، در اصل، در امتداد انسان بوده‌اند.» او با زدن این جرقّه و با پیش‌بینی این‌که جهان آینده، تحت تأثیر وسایل ارتباط جمعی قرار خواهد گرفت، دانایان و ایده‌پردازان را به اندیشه عمیقی فرو بُرد؛ تا جایی که گویی بشر مدت ها تشنه دریافت مفاهیم این‌چنینی بود. فلذا در این راستا، به تدریج، مجموعه ای از سازوکارها و خلاقیّت ها اندیشیده و مورد اتخاذ قرار گرفت تا بنیان و زمینه لازم، بنا گذاشته شود. چنین فرآیندی تا جایی پیش رفت که در جهت تقریب هر چه بیشتر انسان‌ها به هم، نه تنها در ابعاد فرهنگی و اجتماعی، بلکه در ابعاد اقتصادی، بانکی، بازرگانی (تجاری)، اطلاعاتی، حمل و نقل و غیره، با وجود مقاومتهای فراوان، بشر، تأثیر اندیشه «دهکده جهانی» و حرکت به سمت تحقّق آن را درک نمود. در این راستا، تعداد قابل توجهی از انسان‌ها برای نیل به اهداف پیرامون آن موضوع، اهتمام جدی را در پیش گرفتند و مجتهدانه، چاره‌جویی نمودند و بعداز مدتی، سیستم‌های رزرواسیون هواپیمایی، ماشین‌های تحویل‌دار خودکار، کارت‌های اعتباری، تلفن‌بانک ها و غیره پدید آمدند و بشر شاهد توسعه و سهولت هر چه بیشتر دادوستدها، ثبت ماشینی مراودات تجاری، ثبت سفارشها و ارتباطات بانکی و امور مرتبط با آنها شد و رویای تحقّق «دهکده جهانی» در معنای واقعی سخن، هر لحظه محقّق تر گردید؛ با این وجود، هنوز در حدّ شأن آرزو، فقدان آنچه که باید احساس می‌گردید و سرانجامِ آنچه بشر از زمان پیدایش زندگی‌های اجتماعی در انتظار آن بود، به وقوع نپیوسته بود که این رویای شیرینِ به آرمان بدل شده، با اختراع نخستین مرورگر وب در سال ۱۹۹۰ توسط سـِر تـیـموتـی جـان بـرنـرز لـی دانشمند بریتانیایی علوم رایانه، استاد دانشگاه ام‌آی‌تی، استاد و پژوهشگر دانشگاه ساوت‌همپ‌تُـن که نام آن بعدها به Nexus تغییر کرد، محقّق گردید. منادیان توصیف نموده‌اند چنین پدیده‌ای، در زمان خود، تحوّل شگرفی محسوب می‌گردید و به واسطه جذابیّت‌هایی که از درک و امکانات آن مواقع بشر، خارج بود، انسانها، پیشرفت نسل خود را به تحسین نشسته بودند و به نحو مبهوتی، انگشت به دهان مانده بودند. در این هنگام بود که صـاحب‌نظران حوزه فن‌آوری، دریافتند جهان در معنای واقعی کلمه، در حال تبدیل شدن به «دهکده جهانی» در معنای عمیق و فلسفی کلمه می‌باشد.
امروزه تعداد قابل توجهی از کسب و کارهای اشخاص اعم از حقیقی و حقوقی، به اصول، قواعد و مفاهیم حقوق تجارت الکترونیکی گره خورده و اگر بیشتر تعمّق کنیم، در می‌یابیم، پیوند مزبور هر لحظه عینی تر و گسترده تر می‌گردد؛ تا جایی‌که حتی اشخاصی که فاقد توانایی لازم برای استفاده از زبان تخصصی رایانه می‌باشند نیز دریافته‌اند که از مهارت‌جویی در حوزه تجارت الکترونیکی، دیگر گریزی نیست و بنا بر فوائد و مزایای بی‌شمار آن، آشنایی با آن اجتاب‌ناپذیر است زیرا به‌کارگیری آن، هم باعث کاهش هزینه استخدام نیروی انسانی جهت بازاریابی، اخذ سفارش، فروش، توزیع و غیره می‌گردد و هم عرصه مزبور، محدود به ساعات متعارف کار بازارهای فیزیکی و میدانی (21-8) نمی‌باشد؛ خلاصه این که بازارها به واسطه اجتناب‌ناپذیر بودن شرایط نوین زندگی بشر، از حالت سنتی و فیزیکی خارج گردیده‌اند و هر لحظه در حال تبدیل شدن به بازارهای الکترونیکی می‌باشند که این در نوع خود، تحوّل شگرفی محسوب می‌گردد اما قطعاً باز بشر به همین نیز اکتفا ننموده و در جست‌وجوی طرق و شیوه‌های نوین تر تجارت خواهد بود تا بتواند نفع بیشتری کسب کند و از زمان که برابری آن با طلا، جفا در حقّ زمان است، صیانت کنند. همچنین قسمت قابل توجهی از آنچه ما از آن به عنوان «نفع» یاد می‌کنیم، صرفاً افزایش درآمد از طریق جلب سرمایه نمی‌باشد بلکه بشر دریافته که با مبادرت به تجارت الکترونیکی چه با رایانه و چه با اپلیکیشن‌های ویژه تلفن‌های همراه، می‌تواند بیشتر از پیش، هزینه‌های خود را نیز کاهش دهند. در این‌خصوص، در همه زمان‌ها از نظر علوم تجارت و اقتصاد، همواره این یک اصل بوده که کاهش هزینه، خود نوعی سود است.
تجارت الکترونیکی را باید از استثنائی‌ترین دانش ها دانست چون از نقطه‌نظر آکادمیک، از میان‌رشته‌ای‌ترین‌ها محسوب گردیده و با علوم متعدّده ای چون علوم رایانه ای، مهندسی سیستم، مهندسی الکترونیک، مهندسی برق، مدیریت بازرگانی دریایی، مدیریت رسانه، مدیریت ریسک تجاری، مدیریت رسانه، مدیریّت امنیّت شبکه، علوم سیستم های چندرسانه‌ای، علوم تبلیغاتی و بازاریابی، بازاریابی اینترنتی‏، بازاریابی بر پایه رسانه، بازاریابی بر پایه تلفن همراه، بازاریابی بین‌المللی، بازاریابی دارویی، بازاریابی ربایشی علوم انیمیشن و بازیهای رایانه ای، علوم کارشناسی ارزیابی کالا، علوم ریاضی، علوم مدیریّت، امور گمرکی، علوم اقتصادی، اقتصاد نظری، اقتصاد حمل و نقل، اقتصاد صنعتی، امور بیمه، حسابداری، امور مالی و مالیاتی، بانکداری، امور بانکی، مدیریت صنعتی، علوم سیاسی، رشته اطلاعات و ضد اطلاعات، علوم نرم‌افزاری، مهندسی و مدیریت فناوری اطلاعات، حقوق به طور کلّی، حقوق مصرف کننده، حقوق نشان‌های تجاری، حقوق تجارت و غیره در ارتباط است.
در مورد تألیف و تحقیق این اثر باید بگویم، همواره علاقه مند بودم به منظور پاسداشت جناب آقای دکتر امیرناصر کاتوزیان که تألیف و تحقیق کتب به سبک شرح ماده به ماده موسوم به «در نظم حقوقی کنونی» را در جهت توسعه دانش، زمینه‌های مختلف حقوقی آرزومند بودند کتاب مفصلّی را پیرامون قانون تجارت الکترونیکی که بسیار به آن علاقه‌مندم به رشته نگارش و تحقیق در آورم. در این راستا، به واسطه علاقه‌ای که به ترویج روزافزون جایگاه مقالات علمی معتبر در میان منابع حقوقی دارم، سعی شد هر چند فرآیندی که در سطور آتی عرض خواهیم نمود، چندین سال به طول انجامید اما اراده‌مان بر این بود بتوانیم با وجود برخی محدودیّت‌های پیرامون نایاب بودن برخی منابع، همه نشریات و مجلّات قابل دسترس مربوطه را تهیّه کنیم تا برای نخستین بار برخلاف تمام کتب حقوقی ایران (چه کتب شرح ماده به ماده و چه کتب مبتنی بر سرفصل‌های دانشگاهی)، بیشتر مطالب مبتنی بر دیدگاه حقوقدانان مندرج در مقالات علمی (و نه صرفاً کتب علمی) باشد. در این خصوص با لطف بی‌اندازه خداوند قادر و متعال توانستیم با مراجعه به کتابخانه‌ها و کتابفروشی‌ها، با تهیه صدها نشریه و استخراج مطالب مورد نظر، به بیش از 400 مقاله حقوقی و 300 مقاله فنی-مهندسی، اقتصادی، اجتماعی و غیره پیرامون قانون تجارت الکترونیکی دست یابیم که خودِ تهیه مقالات، مطالعه و استخراج مطالب از آنها، از آنجایی که تمامی امور تایپ، استخراج مطالب، فیش‌برداری و غیره شخصاً توسط خود نگارنده صورت پذیرفته، کل فرآیند مزبور، حدود هشت سال به طول انجامید که امیدواریم بزرگواران و استادان ارجمند، تمامی لغزش های علمی و ادبی را بر پژوهشگران ببخشند و نقطه نظرات ارزشمندشان را از طریق مقتضی منعکس کنند تا ان‌شاالله در نشرهای آتی موارد را لحاظ، تکمیل و مورد اصلاح قرار گیرد.
در پایان بر خود واجب می‌دانم علاوه بر تشکر از تمامی محققین و مولفینی که ما با ذکر منابع و مأخذ علمی، از اندیشه‌های آنان بهره بردیم، برای دانشمند بزرگ و والامقام حقوق ایران، جناب آقای استاد دکتر بهروز اخلاقی استاد محترم بازنشسته دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران و خانواده محترم، آرزوی سلامتی روزافزون و خشنودی کنم. یقیناً اگر با توجه به عهدی که با استاد محترم داشتیم، از نقطه نظر توانایی فیزیکی، به مانند گذشته، امکان حضور در جلسات و تحقیق و نگارش داشتند، با کسب نظرات علمی ایشان، کتاب غنی‌تر می‌گردید. بنا هم داشتند که در این مقوله، اظهارنظر علمی کنند لکن با وجود این که حتی در جلسه مفصلی، قبل از رسیدن کتاب به ربع کنونی، عنوان مناسبی برای کتاب را با توجه به ماهیت علمی و ویژگی‌های آن نیز برگزیدیم و حتی فیلمی به یادگار گرفتیم، شرایط حاکم بر وضعیّت سلامتی استاد، مانع از افزایش سطح علمی کتاب گردید و سرنوشت این گونه رقم خورد که چنین شد تا اثر، از دانش بی‌نظیرترین انسانی که در تمام زندگی خود دیده‌ام، محروم گردد.
این اثر، به روش مرسوم شرح ماده به ماده، قانون تجارت الکترونیکی مصوب 24 دیماه 1382 را با مبنا قرار دادن دکترین حقوقی و منابعی که منجر به تدوین پیش نویس اولیه قانون مزبور گردیده، مورد مطالعه و تحقیق قرار داده است و خود را مستغنی و بی‌نیاز از مطالعات تطبیقی ندانسته‌ایم.
امید است این خدمت، مقبول علاقه‌مندان به این قلمروی علمی جذاب واقع گردد و صاحبنظران، ما را از پیشنهادها و انتقادات سازنده خود بی‌بهره نگذارند.

باب اول – مقررات عمومی

• مبحث اول – در كلیات
• فصل اول – قلمرو و شمول قانون
• فصل دوم – تعاریف
• فصل سوم – تفسیر قانون
• فصل چهارم – اعتبار قراردادهای خصوصی
• مبحث دوم – در احكام «داده پیام» – نوشته، امضاء اصل
• مبحث سوم – «داده پیام» مطمئن
• فصل اول – امضاء و سابقه الكترونیكی مطمئن
• فصل دوم – پذیرش، ارزش اثباتی و آثار سابقه و امضای الكترونیكی مطمئن
• مبحث چهارم – مبادله «داده پیام»
• فصل اول – اعتبار قانونی ارجاع در«داده پیام»، عقد و اراده طرفین
• فصل دوم – انتساب «داده پیام»
• فصل سوم – تصدیق دریافت
• فصل چهارم – زمان و مكان ارسال و دریافت «داده پیام»

باب دوم – دفاتر خدمات صدور گواهی الكترونیكی (Certification Service Provider)

باب سوم – در قواعد مختلف

• مبحث اول – حمایت‎های انحصاری در بستر مبادلات الكترونیكی
• فصل اول – حمایت از مصرف كننده (Consumer Protection)
• فصل دوم – در قواعد تبلیغ – (Marketing)
• فصل سوم – حمایت از «داده پیام»های شخصی (حمایت از داده – Data Protection)
• مبحث دوم – حفاظت از «داده پیام» در بستر مبادلات الكترونیكی
• فصل اول – حمایت از حقوق مولف (Author’s Right/ Copyright) در بستر مبادلات الكترونیكی
• فصل دوم – حمایت از اسرار تجاری (Trade Secrets)
• فصل سوم – حمایت از علائم تجاری (Trade Names)

باب چهارم – جرایم و مجازات‎ها

• مبحث اول – كلاهبرداری كامپیوتری
• مبحث دوم – جعل كامپیوتری
• مبحث سوم – نقض حقوق انحصاری در بستر مبادلات الكترونیك
• فصل اول – نقض حقوق مصرف كننده و قواعد تبلیغ
• فصل دوم – نقض حمایت از« داده پیام»های شخصی / حمایت از داده
• مبحث چهارم – نقض حفاظت از «داده پیام» در بستر مبادلات الكترونیكی
• فصل اول – نقض حق مولف
• فصل دوم – نقض اسرار تجاری
• فصل سوم – نقض علایم تجاری
• فصل چهارم – سایر

باب پنجم – جبران خسارت

باب ششم – متفرقه